KAVRAMLAR,TERİMLER
VE
İSİMLER SÖZLÜĞÜ
N.A.T.O (NORTH ATLANTIC TREATY ORGANİZATİON =
KUZEY ATLANTİK ANTLAŞMASI ÖRGÜTÜ) : Belçika,
Kanada, Danimarka, ABD, Fransa, İngiltere, İzlanda, İtalya, Lüksemburg,
Norveç, Hollanda ve Portekiz’in “Kuzey Atlantik bölgesinde barış ve güvenliği
korumak, istikrarı ve huzuru geliştirmek amacıyla 4 Nisan 1949’da Washington’da
imzaladıkları antlaşma çerçevesinde kurulmuş olan Askeri ve Siyasi örgüt.
1952’de Türkiye ve Yunanistan’ın 1955’te Almanya’nın, 1982’de İspanya’nın
katılmış oldukları örgütün savunma
bölgesi üç komutanlığa ayrılmıştır. Avrupa Müttefik Yüksek Komutanlığı SACEUR
(Genel Karargah SHAPE); Atlantik Yüksek Komutanlığı SACLANT ; Manş Müttefik Komutanlığı
veya CİNCHAN. En yüksek organı Askeri Komite, örgüt üyesi devletlerin Genel
Kurmay Başkanlığının temsilcilerinden oluşur. İttifak üyesi olarak kalmak
kaydıyla 1966’da Fransa, 1974’te de Yunanistan örgütün askeri kanadından
çekilmişlerdir. Yunanistan 1980’de yeniden askeri kanada katılmıştır. Günümüzde
Doğu Blokundan ayrılmış olan Doğu Avrupa ülkelerinden
bazıları NATO’ya tam üye olmak amacıyla
başvuruda bulunmuşlardır.
NAFİA :
Bayındırlık. (Örnek: Nafia Vekaleti=
Bayındırlık bakanlığı.)
NAS : BAKINIZ DOGMA
NAZIR
: BAKINIZ BAKAN
NİZAMNAME : BAKINIZ TÜZÜK
OLİGARŞİ : Egemenliğin bir sınıfı zümreye veya gruba
ait olduğu yönetim sistemidir. (Örnek: Eskiden Beyazların egemenliğindeki Güney
Afrika Cumhuriyeti)
ONİKİ ADA : Trablusgarp Savaşı
sırasında İtalyanlar tarafından işgal edilen ve II.Dünya Savaşı sonrası 1947
Paris Sözleşmesi ile Yunanistan’a verilen güneydoğu Ege adaları.
ORDU MÜFETTİŞİ : Osmanlı Devleti’nin son döneminde
kurulan,bölgesindeki tüm asker ve sivil yöneticilere emir verme yetkisini sahip
alan ordu komutanlığı görevidir.
OSMANLI DEVLETİNDE RÜTBELER:
MÜLAZİM-İ SANİ |
: Osmanlı
Devletinde Asteğmen rütbesi |
MÜLAZİM |
: Osmanlı
Devletinde Teğmen rütbesi |
MÜLAZİM-İ EVVEL |
: Osmanlı Devletinde Üsteğmen rütbesi |
YÜZBAŞI |
: Osmanlı
Devletinde Yüzbaşı |
KOLAĞASI |
: Osmanlı Devletinde
Kıdemli Yüzbaşı ile Binbaşı
rütbesi arasındaki rütbe (ön Yüzbaşı) |
KAYMAKAM |
: Osmanlı
Devletinde Yarbay rütbesi |
MİRALAY |
: Osmanlı Devletinde Albay rütbesi |
MİRLİVA |
: Osmanlı
Devletinde Tuğgeneral rütbesi |
2. FERİK |
: Osmanlı
Devletinde Tümgeneral rütbesi |
1. FERİK |
: Osmanlı Devletinde
Korgeneral rütbesi |
MÜŞİR |
: Osmanlı
Devletinde Orgeneral ve Mareşal rütbesi |
PAŞA |
: Osmanlılarda
Sivil-Asker üstdüzey devlet memurlarına verilen ünvan |
OSMANLICILIK : Tanzimat Devri’nin sonlarına doğru ortaya
çıkan fikir akımlarından biridir. Bu görüşü savunanlar, devletin sınırları
içinde yaşayan bireyler arasında dil, ırk ve din bakımından hiç bir fark
gözetmeksizin, hepsinin aynı hak ve yetkilere sahip olduğunu savunan devletin
de ancak bu görüş etrafında birleşmekle ayakta kalabileceğini savunan fikir
akımıdır.
ÖĞRETİ : BAKINIZ DOKTRİN
ÖRF : Halk
arasında eskiden beri uygulanan ve
herkesin uymakta zorunlu olduğu yazısız hukuk kurallarıdır. (Örnek :
Ölen bir erkek kardeşin karısıyla aile içinden başka bir erkeğin
evlendirilmesi)
ÖRFİ HUKUK : Bir toplumun gelenek ve göreneklerinden
ortaya çıkan hukuk anlayışıdır.
ÖZELLEŞTİRME : Devlet (Kamu) menfaati nedeniyle devletin
elinde bulunan üretim araçlarının (genelde sanayi tesislerinin) daha verimli
çalıştırabilecek özel girişimcilere satılmasıdır. (Örnek: Türk Hava Yollarının
özelleştirilmesi)
PAKT (ANTANT) : Andlaşma, bağlaşma
sözleşme.
PALİKARYA
:
İstanbul’da Rum delikanlıları, kabadayı geçinenleri ve özellikle de
kayıkçılık edenlere verilen isim.
PANISLAVİZM : Slav
soyundan gelen tüm halkların bağımsızlığını ve tek bir devlet çatısı altında
yaşamasını hedefleyen ve Osmanlı Devleti’nin son döneminde Rusya tarafından
uygulamaya sokulan düşünce akımı.
PANİSLAMİZM :
Tanzimat Devri’nden sonra ortaya çıkan fikir akımlarından biridir.
Memlekette İslamiyete ve dünyanın her tarafındaki müslümanlara önem veren ve bütün müslümanlar
arasında bir birliğin gerçekleşmesini mümkün kılmaya çalışan ve devletin sosyal
bağlarını din birliğinde arayan bir akımdır.
PANTÜRKİZM : Osmanlı
Devleti’nin kurtuluşunun islamcılık ve Osmanlıcılıkla
mümkün olamayacağını, kurtuluşun ancak Türk unsuruna dayanmakla mümkün
olacağını kabul eden bir fikir akımıdır. Ziya Gökalp’in
temsilciliğini yaptığı bu görüş de kendi içinde uzak ve yakın Türkçülük diye
ayrılmaktadır.
PARLAMENTO : Meclis.
PATRİK : Ortadoks ve Doğu kiliselerinin
başkanlarına verilen addır. ( Rus ve Ermeni
Patrikleri gibi )
PLEBİSİT : Bir
toprak parçası üzerinde yaşayan halkın herhangi bir devlete bağlanma veya özerk
veya bağımsız olma konusunda halkoylaması ile karar vermesidir. (Örnek: Lozan
Barış Antlaşmasında Türk heyeti Musul-Kerkük ve Süleymaniye
bölgesinde Plebisit yapılmasını önermiştir.)
POZİTİF HUKUK
: BAKINIZ LAİK HUKUK
RAUF ORBAY : Deniz Harp Okulu mezunudur. Dz.Kurmay
Albay’lıktan emekli olmuştur. İttihat ve Terakki Cemiyetine üye olmuş ve Balkan
savaşlarında Hamidiye kruvazörü ile Ege denizindeki
faaliyetleriyle başarılı olmuştur. Birinci dünya savaşında Teşkilat-ı Mahsusa
ile (Osmanlı gizli servisi) İran ve Kafkasya’da faaliyetlerde bulunmuştur.
Milli Mücadelenin başlangıcında Kuvva-i Milliyenin kuruluşunda yer almış Amasya Genelgesinin
ilanında, Erzurum ve sivas kongrelerinde görev yapmış
son Osmanlı Mebusan meclisine İstanbul Mebusu
(Milletvekili) olarak girmiş burada Milli Mücadele yanlısı Felah-ı Vatan
(Vatan-ın kurtuluşu) grubunun başkanlığını
yapmıştır. Son Osmanlı Mebusan Meclisince 28 Ocak 1920’de Misak-ı
Milli’nin ilanı üzerine İstanbul işgal edilmiş Rauf Beyle beraber 10 Mebus
İngilizlerce Malatya ‘ya sürülmüştür. 1922 yılında
ülkeye döndükten sonra TBMM’de görev yapmış 1923 yılında Başbakanlık görevine
getirilmiştir. Saltanatın kaldırılmasına ve Cumhuriyetin ilanına karşı çıkmış,
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının genel Sekreterliği görevini yürütmüştür.
Atatürk’e Suikast girişimi nedeniyle yargılanmış ve hapis cezasına
çarptırılmıştır. Mahkeme öncesi gittiği
yurtdışından 1938 yılında genel af ilan edilmesine rağmen geri dönmemiş, Atatürk’ün ölümünden sonra
yurda dönmüş ve TBMM. Üyeliği ve Londra Büyükelçiliği görevlerinde bulunmuştur.
1963 yılında İstanbul’da vefat etmiştir.
REAYA : Çoban ve
otlattığı sürü anlamındaki “raiyet” in çoğulu Osmanlı Devleti sınırları içinde
yaşayan herkese (özellikle toprakta çalışanlara) verilen ortak isim.
REDİF : Yedek
Asker Osmanlı ordusunda dört yıl muvazzaflık iki yıl ihtiyatlık (toplam altı yıl nizamiye
askerliği) ardından on dört yıl devam eden fiili olmayan askerlik yükümlülüğü
savaş esnasında silah altına alınırlar ve bunlardan redif tabur ve alayları
oluşturulurdu.
REFERANDUM
:
BAKINIZ HALKOYLAMASI
REFET PAŞA (BELE) : 1881 yılında
Selanik’te doğdu. 1899 yılında Harp Okulunu 1912 yılında Harp Akademisini
bitirdi. Irak Cephesinde Mustafa Kemal Paşanın emrinde kolordu komutanlığı
yaptı. 19 Mayıs 1919’da Mustafa Kemal Paşanın emrinde Sivastaki
3 ncü kolordunun komutanı olarak Samsun’a çıktı. 6
Eylül 1920’de TBMM’de İçişleri bakanı oldu. Ardından Batı Cephesi güney bölümü
komutanı olarak atandı. Batı Cephesi’nin tümüne İsmet Paşanın komutan olarak
verilmesi üzerine TBMM’de İçişleri ve Savunma Bakanlığı görevlerinde bulundu.
Büyük taarruzda Mustafa Kemal Paşa tarafından kendisine teklif edilen 1 nci Ordu Komutanlığı görevini kabul etmedi. Cumhuriyetin
ilanıyla muhalefetin yanında yer aldı. 2 Eylül 1963’te İstanbul’da vefat etti.
REJİ :
Osmanlı Devleti döneminde; tütün işletmesini yöneten yabancı şirket. Bu
Fransız şirketi 1925 tarihinde kabul edilen yasayla TEKEL olarak devlet mülkiyetine geçmiştir.
REJİM : Düzen. Bir
ülkenin yönetiminde temel alınan ilkelerin tümü.
RİFAT EFENDİ (RİFAT BÖREKÇİ) : Kurtuluş
Savaşı’nı her açıdan destekleyen dönemin Ankara Müftüsü’dür. Milli mücadele
yanlısı fetvalarından dolayı İstanbul Hükümeti tarafından ölüm cezasına
çarptırılmıştır.
RİSALE : Sayfa
sayısı fazla olmayan ve özellikle belli bir konuyu içeren küçük kitapçık.
RUM PONTUS : Batum’dan,
İnebolu’ya kadar uzanan Karadeniz bölgesinde, Trabzon merkez olmak üzere Rum
Devleti kurmak amacıyla faaliyet gösteren Rumların kurduğu zararlı bir
cemiyettir.
RUMİ TAKVİM : Osmanlı devletinde mali işlerde kullanılmak
üzere güneş yılına göre düzenlenmiş bir takvimdir. 1 Mart bu takvimin
başlangıcı kabul edilir.
RÜŞTİYE : Osmanlı
Devleti döneminde ortaokullara verilen isim.